ایرانیان و ورزش‌های فردی

اغلب ورزشکاران ما تابع شرایط فرهنگی که در جامعه حاکم است، افرادی خودمدار می‌شوند و زیاد هم برایشان مهم نیست که در چه سطحی و کجای سکو ایستاده‌اند، ولی خودشان را معمولاً به خاطر مسائل فرهنگی که در جامعه‌مان داریم به عنوان یک قطب می‌بینند و بنابراین به این واسطه نگاهشان نسبت به دیگران یک نگاه از موضع بالا و تحقیری می‌شود. این نگاه اجازه نمی‌دهد تا کار دیگران را آن گونه که هست مورد ارزشیابی قرار دهند و جایگاه درست و واقعی کار خودشان را نسبت به کار دیگران پیدا کنند.

به همین دلیل نوع برخورد برخی از ورزشکاران با سایرین یک برخورد ناسالم است. یعنی در مبانی عادی روابط اجتماعی و اخلاقی با سایرین یک رابطه فردی و فاصله گرفته است؛ رابطه‌ای است که در محافل دوستانه، مسخره کردن رقبا و یا تمسخر و تحقیر آن‌ها ترجمه می‌شود. این خصوصیت شوربختانه در ورزش ما و در بسیاری از ورزشکاران ما وجود دارد؛ البته اگر چند مورد استثنا را کنار بگذاریم، که به زیور اخلاق هم زیبنده بودند مثل جهان پهلوان تختی که آن افتادگی و تواضع لازم برای یک ورزشکار را داشت. به ویژه امروز که برخی از ورزش‌ها به شدت آلوده به پول شده‌اند. مایلم مثالی از فوتبال بیاورم. درایران فوتبالیست‌هایی داریم که با وجود اینکه از لحاظ سطح تکنیکی چندین درجه از یک فوتبالیست غربی پایین‌تر هستند، دو تا سه برابر این فوتبالیست‌ها درآمد دارند. چیزی که اصلاً غیرقابل تصور است.‌‌ همان فوتبالیست را اگر شما بیاورید و در رده‌بندی‌های یک تیم اروپایی قرارش دهید، در رده‌های به نسبت پایین یا حداکثر متوسط قرار می‌گیرد و درآمدی نیز پیدا خواهد کرد که شاید چهل، پنجاه درصد درآمد فعلی‌اش در ایران نباشد. حال تصور کنید فردی که به نوعی این احساس نخوت و تکبر را دارد و خودش را قطب می‌پندارد و در عین حال به تمام جنبه‌های منفی ناشی از پولگرایی در ورزش هم آلوده می‌شود چگونه می‌تواند عمل کند. این آدم دیگر برایش خیلی سخت است که بتواند برود و به عنوان یک عضو و فقط یک عضو، در یک مجموعه نقش ایفا کند. یعنی به نوعی در درون تیم حل شود. او سعی دارد حتی در زمانی که درچارچوب یک تیم بازی می‌کند، این نقش قطب بودن را برای خودش حفظ کند.

در فوتبال حرفه‌ای تمام تلاش در آن است که پاسکاری صورت گیرد و تمام تلاش در جهت این است که به واسطه کار جمعی تیم به موفقیت برسد، در حالی که در فوتبال ایرانی طرف پیش خودش می‌گوید من باید تیم را به پیروزی برسانم، من باید باعث موفقیت تیم شوم. نه اینکه تیم باید باعث موفقیت من شود و این دو دیدگاه کاملاً متخالف و متناقض نمی‌تواند با همدیگر همسویی داشته باشد.»

 کورش عرفانی با اشاره به کشورهایی که به طور نسبی موفق شده‌اند عنصر کار جمعی را وارد ورزش خود در سطح بین‌المللی کنند، در مورد تأثیر ساختارهای سیاسی و اجتماعی بر ورزش، ترکیه را مثال می‌زند.

او می‌گوید: «ترکیه تا زمانی که به معنی خاص کلمه زیر چکمه نظامیان قرار داشت و یک نوع دیکتاتوری نظامی در آنجا حاکم بود، موفقیتی اگر در ورزش به دست می‌آورد، دقیقاً در همین عرصه‌های فردی بود. یعنی ورزشکاران ترکیه در دو عرصه کشتی و وزنه‌برداری بود که خیلی خوب خودشان را نشان می‌دادند. از زمانی که جامعه ترکیه به نسبت باز شده، یک مقداری شبه دموکراسی به اصطلاح آنجا مستقر شده و بازی دموکراتیک و چرخش استعداد‌ها و غیره انجام می‌شود، ما شاهدیم که ورزش‌های جمعی نیز در چارچوب تیم‌های ملی ترکیه خودش را نشان می‌دهد.

 در همین المپیک ما شاهد تیم‌های خوب بسکتبال و والیبال ترکیه بودیم و این‌ها نشان‌دهنده آن است که جو عمومی ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی چگونه می‌تواند بر ورزش تأثیر داشته باشد. نکته دیگر پایگاه طبقاتی ورزشکارانی است که بخش عمده اعضای فعال در یک ورزش را تشکیل می‌دهند. مثلاً اگر دقت کنید، والیبال ایران از موفقیت برخوردار است. علی‌رغم اینکه ما در کار تیمی بسیار ضعیف هستیم، ولی والیبال تقریباً یک استثناست. دلیل این را من بیشتر ناشی از پایگاه طبقاتی ورزشکاران می‌دانم. والیبال عمدتاً توسط طبقه متوسط و حتی می‌توانم بگویم لایه‌های بالای طبقه متوسط مورد استقبال قرار می‌گیرد و آن‌ها به دلیل این پایگاه اجتماعی‌شان، به دلیل پایگاه فرهنگی‌شان، توانایی بیشتری برای شرکت‌پذیری در یک کار جمعی و یک کار تیمی را دارند.

در حالی که اغلب بچه‌های کشتی‌گیر و وزنه‌بردار ما پایگاه اجتماعی و طبقاتی پایین‌تری دارند. بنابراین گرایش‌شان بیشتر به دنبال استفاده از ورزش‌های انفرادی برای بهره‌برداری از زور، همت، اراده واستقامتی است که شرایط اجتماعی حاکم بر زندگی‌شان به آن‌ها داده است؛ یعنی فرصت یادگیری، تقویت روحی و جسمی. این‌ها مثال‌هایی برای درنظر گرفتن تأثیر ابعاد اجتماعی یا جامعه‌شناختی یا دقیق‌تر بگویم طبقاتی است روی اینکه شاهد رشد چه ورزش‌هایی می‌توانیم در ایران فعلی باشیم.»